A Simple Grand Bargain

Contrary to popular opinion, the ethnic crisis in Ethiopia is not so difficult to solve, assuming good faith on the part of most stakeholders. There are actually several possible solutions, and here I shall present one simple one - the Simple Grand Bargain.

Let us assume that the parties to the bargain are 'ethnic nationalists' and 'Ethiopian nationalists'. Let's begin by describing the wants of these two political groupings in the simplest terms.

The demands of ethnic nationalists are basically as follows:

1. Acknowledgement by the Ethiopian nation of past oppression
2. A new historical narrative that takes past injustices and the rest of their narrative into account
3. Have the Ethiopian nation as a society and government adequately reflect the culture and language of their ethnic groups, given that their culture and language have been repressed in the past
4. Government policies in all spheres - economic, social, educational, etc. - and at all levels - federal, regional, etc. -  that compensate for ethnic inequalities that have resulted from past injustices
5. Ethnic federalism - A political arrangement of Ethiopia being a nation of nations, where ethnic groups have similar rights to nations within a confederation, including significant sovereignty, ownership of land, etc.

Note here the special nature of 5) - ethnic federalism.

We can say that there are two kinds of ethnic nationalists in the way they look at ethnic federalism. The first group sees ethnic federalism as a means of achieving 1) through 4). This group says that 1) through 4) cannot be achieved without ethnic federalism. Or in other words, without ethnic federalism, Ethiopian nationalists will find a political way of preventing 1) through 4).

The second group sees ethnic federalism as an end in itself. Even if 1) through 4) were achieved today to their satisfaction, they see themselves as a nation and want the country's politics to reflect that.

Now, hold on to this, and let's move on to Ethiopian nationalists. The demands of Ethiopian nationalists can be summarized as follows:

1. A political arrangement based on citizenship, so that the citizen is primary unit of the nation and has an can exercise full rights anywhere without discrimination. In other words, no second class citizenship anywhere.
2. To have basically no ethnic discrimination in government structure and policy, so that no one is favoured or disfavoured based on ethnicity. Basically no affirmative action, preferential treatement, etc.

Now, before going on to discuss how these demands can be reconciled, let's look at the current state of Ethiopian politics and why there is a need for change and a new bargain.

Obviously the first and main problem is inter-ethnic conflict. The conflict is over land, over political power, and any number of other issues which always take on an ethnic dimension and are therefore exacerbated orders of magnitude. This conflict is the single and major cause of the current political crisis in Ethiopia. All political groups and observers of all stripes in Ethiopia acknowledge this, and we know this because all periodically make references to Rwanda as a worst case scenario.

So to solve this problem - the problem of inter-ethnic conflict - we add a third dimension to the bargain. The first being the demands of ethnic nationalism, the second the demands of Ethiopian nationalism, and the third is the 'demand (requirement) for peace'. The reconciliation has to take place between these three parties - ethnic nationalists, Ethiopian nationalists, 'peace' . It is of no use if the demands of any one of these parties is ignored. If ethnic nationalist and Ethiopan nationalist elites come to an agreement on paper but there is no resulting peace, it's no good. If Ethiopian nationalist demands are not addressed but there is peace, then of course eventually conflict will arise, so that's no good either. The demands of all three dimensions have to be fulfilled.

So, what is the Simple Grand Bargain that will fulfill the demands of ethnic nationalists and Ethiopian nationalists, and produce a peaceful outcome? Here it is... The solution begins by accepting the first four demands of the ethnic nationalists. Then we accept the first demand of the Ethiopian nationalists - a citizenship based constitution. We cannot accept the second demand because it may conflict with the fourth demand of the ethnic nationalists, which may include affirmative action based on ethnicity. So it looks like this:

1. Acknowledgement by the Ethiopian nation of past oppression
2. A new historical narrative that takes past injustices and the rest of the ethnic nationalist(s) narrative into account
3. Have the Ethiopian nation as a society and government adequately reflect the culture and language of all ethnic groups, given that culture and language have been repressed in the past
4. Government policies in all spheres - economic, social, educational, etc. - and at all levels - federal, regional, etc. -  that compensate for ethnic inequalities that have resulted from past injustices
5. A political arrangement based on citizenship, so that the citizen is primary unit of the nation and has an can exercise full rights anywhere without discrimination. In other words, no second class citizenship anywhere.

This arrangement fulfills nearly all the demands of ethnic nationalists, except for ethnic federalism, which as I noted above is for many just a means of achieving 1) through 4). But anyway, as I argued above, ethnic federalism is by nature a source of conflict, this has been evidenced over the past 28 years, including the past year during a time of relative freedom, so one cannot achieve any sort of peace under ethnic federalism. So as long as peace is our primary goal, only demands 1) through 4) of ethnic nationalists can be met.

As far as Ethiopian nationalists are concerned, their main demand is a citizenship-based constitution that guarantees equal citizenship rights to everyone living anywhere in Ethiopia. This Simple Grand Bargain fulfills this requirement. Yes, many Ethiopian nationalists may not agree to ethnic nationalists' demands 1) through 4), but if they get in exchange a citizenship based political arrangement, I am certain most would take it in a heartbeat.

So this is a Simple Grand Bargain. Any takers?!

የመሬት ይዞታ፤ የቅርብ እና ሩቅ ሚና ጥያቄዎች

እንደሚታወቀው መሬትን የግል ማድረግ ኤኮኖሚውን ይረዳል። አሁን ደግሞ በመጠኑ የኤኮኖሚ አጣብቅኝ ውስጥ ነን። ዛሬ መሬት የግል ቢሆን መቼ እና ምን ያህል ነው ኤኮኖሚው ላይ ውጤቱ የሚታየው?

መሬት የግል ማድረግ የፖለቲካ ችግር እንዳለው ይታወቃል ስለዚህም ዛሬ priority አይደለም። ሆኖም እንደ አማራ ክልል አይነቱ ዳር ዳሩን እያለ እንደሆነ ይታወቃል። ለምሳሌ የ25 ዓመት ኪራይ (ሊስ) በህግ እንዲስተናገድ አድርጓል። ይህን የ25 ዓመት ኪራይ ወደ 1000 ዓመት ድርስ እንዲፈቀድ ቢደረግ እና ቂራዩን መሸጥ መለወጥ ቢፈቀድ de facto መሬትን የግል አደረገ ማለት ነው። ይህ በአማራ ክልል ወይንም ማንኛውም ይህን አለ ብዙ ፖለቲካዊ ችግር ማድረግ የሚችል ችግር ምን ያሀል የኤኮኖሚ ጥቅም በቅርቡ ሊያመጣለት ይችላል?

አዲስ አበባ እንዲሁ መሬት ከግለሰብ ለ1000 ዓመት መከራየት ይቻላል ኪራዩም መሸጥ መለወጥ ይቻላል ቢባል ምን ያህል ይሆን ጥቅሙ? በመፈናቀል እና መጠቀም ያለው ሚና እሳ?

ገንቢ ውይይት ከስዩም ተሾመ እና መንግስቱ አሰፋ

ይህን ገንቢ ውይይትን ተመልከቱ። ስዩም ተሾመ እና መንግስቱ አሰፋ ይህን ውይይታቸውን ዘውትር ቢያደርጉት ጥሩ ይመስለኛል። በተለይ የተለያዩ የህገ መንግስት ቅያሬዎችን ቢያሰላስሉ ጥሩ ይመስለኛል። ወደ እንደዛ አይነት ተግባራዊ ውይይት ሲገባ ደግሞ የተለያዩ እውነታዎች እና አስተያየቶች ይወጣሉና።

የጎሳ ፌደራሊዝም ችግር አንድ ነው፤ የግጭት መንስኤ ነው!

ዛሬ አንድ ሁለት ውይይቶች ስለ ሀገራችን «የጎሳ ፌደራሊዝም» ተመልክቼ ነበር። ውይይቶቹ ያተኮሩት በጎሳ ፌደራሊዝም እንደ ጽንሰ ሃሳብ ነው። ተናጋሪዎቹ ታሪክን እና ርዕዮት ዓለምን ፈትሸው የጎሳ ፌደራሊዝም ለሀገራችን ይበጃል ወይንም አይበጅም ብለው ተከራከሩ። Of course ውይይት/ክርክሩ የትም አልደረስም። The participants, as usual, talked right past each other።

በመጀመርያ ደረጃ አንዱ የሌላውን ፍላጎት የማይረዳበት ውይይት ውይይት አይደለም። ስለ ጎሳ ፌደራሊዝም የሉን ውይይቶች እንዲህ ናቸው። እኛ አቋማችንን እንናገራለን ሌላውም እንዲሁ አንድ ሌላው አይገባውም ውይይቱም ባለመግባባት ያልቃል።

ይህ የሚሆንበት አንዱ ምክንያት የውይይት እና ቅራኔ መፍታት ስልት በማጣት ነው። ግን አሁን ማተኮር የምፈልገው እዚህ ላይ አይደለም። ሁለተኛው ምክንያት ነው፤ ይህ ደግሞ የጎሳ እና ማንነት ጉዳይ ስሜታዊ በመሆኑ ለውይይት አይመችም። አይሆምም ማለት ይቻላል። «እኔ መጀመርያ ኦሮሞ ነኝ ቀጥሎ (ምናልትባት) ኢትዮጵያዊ» ሲል አንዱ ሌላው «እንዴት እንዲህ ትላለህ» ብሎ ሁለቱም በስሜታቸው ይመራሉ። አንዱ ሌላውም ማሳመን አይችልም።

ለዚህ ነው በጎሳ ፌደራሊዝም ጉዳይ ታሪክን እና ርዕዮት ዓለምን ፈትሸን መከራከር የትም የማያደርሰን። በጎሳ ፌደራሊዝም የሚያምን እና የጎሳ ፌደራሊዝምን የሚጠላው ሁለቱም ምክንያቶች በመሰረቱ ስሜታዊ የማንነት ናቸው። እነዚህን በርዕዮት ዓለም እና ታሪክ (in the eye of the beholder) ማስታረቅ አይቻልም።

ሁለቱን ጎራዎች ለማግባበት ወደ ሌላ level መሄድ ያስፈልጋል። ይህ ደረጃ እንዲህ ነው፤ እኔ የጎሳ ፌደራሊዝም ለኢትዮጵያ አይሆንም የምልበት ምክንያት ታሪክ እና ርዕዮት ዓለም ሳይሆን በ evidence ምክንያት ነው። የ24 ዓመት ታሪክ ከነ ያለፈው አንድ ዓመት የለውጥ ዘመን ታሪክ የሚያሳየው የጎሳ ፌደራሊዝም የግጭት መንስኤ መሆኑ ነው። የጎሳ ፌደራሊዝም በጎሳዎች መካከል በርካታ ግጭቶች እንዲኖሩ አድርጓል። ሰዎች በጎሳቸው ምክንያት የሚጎዱበት ዘመን አምጥቷል። ይህ ጉዳት ለተወሰኑ ጎሳዎች ብቻ ሳይሆን በመላው ሀገሩ ነው። ለዚህ በርካታ የ25 ዓመት evidence አለ።

ለዚህ ነው የጎሳ ፌደራሊዝም መቀየር አለበት ብለን መከራከር ያለብን። የ24 ዓመት የጭቆና እና የአንድ ዓመት የአንጻራዊ ነጻነት መረጃ የሚያሳየን የጎሳ ፌደራሊዝም ህግ እና መንፈስ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ዜጎቻችንን እንደጎዳ ነው። ሶማሌ በሶማሌነቱ፤ ኦሮሞ በኦሮሞነቱ፤ ጊዴኦ በጊዴኦነቱ፤ አማራ በአማራነቱ፤ አንዋክ በአንዋክነቱ፤ ወላይታ በወላይታነቱ፤ ስዳማ በሲዳማነቱ፤ ወዘተ ተጎድቷል። የጉዳት ፈጻሚዎቹም እንዲሁ የተለያዩ ናቸው። «ህወሓት» ወይንም የህወሓት አሽከሮች ብቻ አይደሉም ጨቋኞቹ። ህዝቡ እራሱ ይጭቋቆናል። ለዚህ በርካታ መረጃ አለን።

አንድ ታካቅ መራጀ ደግሞ የሁሉም ጎራ ፖለቲከኞች «ካልተጠነቀቅን እርስ በርስ እንፋጃለን» ማለታቸው ነው (https://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/10/blog-post.html)! የጎሳ ፌደራልዚምን የሚደግፉትም የማይደግፉትም የጎሳ እልቂት is right around the corner ብለው ደጋግመው ይነግሩናል። ለጎሳ ፌደራሊዝም ከዚህ የባሰ indictment የለም!

ስለዚህ ለ«ዜግነት ፖለቲካ» ደጋፊዎች እና ሌሎች የዚህ የጎሳ ፖለቲካ የሚጠሉ ሰዎችን የምመክረው፤ ስሜትን በሃሳብ አትከራከሩ፤ የትም አትደርሱም። በመሰረቱ የጎሳ ፌደራሊዝም ሰውን የሚጎዳ ባይሆን ምን ችግር አለው? ምንም። የጎሳ ፌደራሊዝም ኢትዮጵያን በሰላም ቢያስተዳደር እኔ የሚጀመርያ ደጋፌው ሆን ነበር። ግን አይደለም። ሃቁ ይህ ነው። የጎሳ ፌደራሊዝም የምንጠላው የግጭት እና ጭቆና መንስኤ ስለሆነ ነው። ይህ ደግሞ በመረጃ የተመሰረተ statement ነው። ክርክራችን በታሪክ እና ርዕዮት ዓለም የተገደባ ሳይሆን ሙሉ በሙሉ መረጃ የተመሰረተ ነው። ይህ መከራከርያ መንገድ ነው አዋጪ ብዬ የማስበው።

ስለ ራያ ማንነት ውይይት፤ ዳር ዳሩን ከማለት ወደ ቁምነገሩ ካልገባን ችግሮችን አንፈታም

ይህን ስለ ራያ ማንነት ጉዳይ ቃለ ምልልስ ስመለከት ጠያቂውም እንግዶቹም ስለ ህግ አፈጻጸም እና ሂደታዊ (procedural) ጉዳዮች ከዓንድ ሰዓት በላይ ተወያይተው ዋናው መሰረታዊ የሆነው ጉዳይ ላይ ምናልባት 10 ደኪካ ነው ያዋሉት። «በግልጽ እንነጋገር ከተባለ…» ማለቱ ለምን ያስፈልጋል፤ መጀመሪያኑ በግልጽ ስለ መሰረታዊ ጉዳዩ መነጋገር ነው።

በግጭት መፍታት (conflict resolution) መሰረታዊ ችግር እንዳለ መገንዘብ፤ ከዛ ችግሩን ማወቅ፤ ከዛ ችግሩን ለመፍታት መስራት አብዛኛው ጊዜ የግድ የሆነ አስፈላጊ ሂደት ነው። አለበለዛ የችግሮቹ ውጤቶች ላይ እየተተኮረ እሳት እየተለኮሳ እሳት እያጠፋን እንቀጥላለን። መሰረታዊ ችግሩ እየተባባሰ ይሄዳል። እርግጥ የግጭቱ አካሎች ስለ መሰረታዊ ጉዳዩ ማውራት ማሰብም አይወዱ ይሆናል ግን አማራጭ የለም። ክስ ብሎ አለስልሶ ወደዛ መግባት ግድ ነውና።

የራያ መሰረታዊ ጉዳይ የራያ ማንንነት ኮሚቴ(ዎች) መቼ አመለከቱ ለማን አመለከቱ አይደለም። ይህ ሁለተኛ ጉዳይ ነው እና ብዙ የውይይት ጊዜ ሊፈጅ አይገባም። መሰረታዊ ችግር እና ጥያቄው እንደገባኝ ከሆነ እንዲህ ነው፤

1) እኛ ከትግሬ የተለየ የራያ ማንነት አለን እና አለፍላጎታችን በትግሬ ክልል ተካለልን፤
2) ሰባዊ መብታችን በትግራይ ክልላዊ መንግስት ለ27 ዓመት ትጥሷል እና ተጭቁነናል፤
3) መጀመሪያውኑ የጎሳ አስተዳደር ባይሆን ኖሮ ይህ የማንነት ጉዳያችን በዚህ መልኩ አይነሳም ኖሮ፤
4) አማራ ክልል ብንገባ መብታችን እና ሰላማችን ይከበራል እና የአምባገናን ትግራይ ክልልውስጥ መሆን አንፈልግም።

በርካታው የውይይቱ ጊዜ በነዚህ ጥያቄዎች ዙርያ መሆን ነበረበት ብዬ አስባለው። በዛሬው የፖለቲካ ሁኔታ ጥያቄዎቹ እጅግ ከባድ ናቸው እና ብዙ ውይይት ያስፈልጋቸዋል። ይህን ትቶ ስለ ደብዳቤ እና ግልባጭ ማውራት ትንሽ priority ማጣት ይመስለኛል።

ከብሄር ብሄረሰቦች ህዝቦች ፌደራሊዝም ደጋፊዎች አንዱ የምጋራበት ነገር…

ሁልጊዜ ጥሩውን ነገር መውሰድ ነው… ደካማውን ወገን ትቶ…

የጎሳ አስተዳደር (ፌደራሊዝም) ደጋፊዎች ባህል፤ ቋንቋ እና ሌላ ማንነታችን ለራሳችን ተትቶ እውቅና ይኖረው ይላሉ። የጨርጨር ኦሮሞ የራሱን ማንነት ጠብቆ በሰላም ለመኖር ለዓመታት ታግዷል። የምኒሊክ ጦር 150 ዓመት በፊት መጥቶ አስተአደር እና ባህል ከሌላ ቦታ አምጥቶ የጨርጨር ኦሮሞ ማንነቱን ጠብቆ መኖር አልቻልም ነው። ለኔ ይህ አመለካከት የተወሰነ እውነታ አለው። ለሰው ልጅ የአካባቢ (local) ማንነቱ የተፈጥሮአዊ አስፈላጊነት አለው። የሰው ልጅ በተፈጥሮ ቤተሰብ እና መንደር ያስፈልገዋል። ይህ ተፈጥሮ ነው ብዬ አምናለሁ የሰው ልጅ ታሪክም ይህንን ይመሰክራል። አንዳንድ የጎሳ አስተዳደር ደጋፊዎች ይህን አስተዳደር የምንፈልገው የጎሳ ወይንም ይበልጥ የአካባቢ ማንነቴ እንዳይወረር ነው ሲሉ ይገባኛል። ተገቢ አመለካከት ይመስለኛል።

የማልስማማበት ነገር ግን የአካባቢ ማንነት በህግ ደረጃ የጎሳ ውየን የ«ብሄር ብሄርተሰቦች እና ህዝቦች» ይሁን በሚለው ነው። የምቃወምበት ምክንያቶችም ሁለት ቀላል እና ግልጽ ምክነያቶች ናቸው፤ 1) የአካባቢ ማንነት በጎሳ ከተመሰረተ አግላይ ነው፤ ሰውን በደም እና አጥንት ምክንያት ከአካባቢው በእኩልነት እንዳይቀላቀል ይከልላል እና 2) በጎሳ ከተመሰረተ ግጭት ያመጣል፤ ይህንን ደግሞ በቴኦሪም በ27 ዓመት ታግባር አይተነዋል አሁንም እያየነው ነው።

ስለዚህ እንዴት ነው የጨርጨር ኦሮሞ ባህሉን፤ ቋንቋውን እና የአካባቢ ማንነቱን የሚጠብቀው አስተዳደሩ የጎሳ ካልሆነ? ማለት የጎሳ አስተዳደር ደጋፊዎችን ግብ ለማሳካት እንምራ፤ ግቡን እናሳካ ግን በሌላ መንገድ። የአካባቢ ማንነት እንዲሰፍን እናድርግ ግን አለ ጎሳ አስተዳደር። እንዴት እናድርገው? አንድ ቀላል አማራጭ የዛሬውን ህገ መንግስትን ብዚህ መልኩ መቀየር ነው። «ብሄር ብሄረሰቦች እና ህዝቦች» የሚለውን በዜጋ ይቀየር። የክልል አወቃቀሩ እንዳለ ይሁኑ እንበል። ህገ መንግስቱ ላይ ለክልል ግን እጅግ ይበልጥ ለዞን እና ለወረዳ በርካታ ኃይሎች ይስጥ። ዛሬ ካለው ይልቅ አብዛኛው የመንግስት ኃይል ወደ ዞን እና ወረዳ ይውረድ። ይህ ከተደረገ የአካባቢ ማንነት በዘላቂነት ይጠበቃል።

ለምሳሌ አንድ ዞን አካባቢ አስተዳደር ቋንቋ እና የትምሕርትቤት ቋንቋ የመወሰን መብት ይኑረው። ምናልባትም የመሬት ፖሊሲ መብት ይኑረው። የአስተዳደር ዘዴ መብትም ይኑረው። ወዘተ። ብዙ መብቶች ወደ ታች ወደ ዞን እና ወረዳ መውረድ ይችላል። ይህን በማድረግ አካባቢዎች ኃይል እና ስልጣን እንዲኖራቸው ይደረጋል። መአከላዊ እና ክልላዊ መንግስቶች የራሳቸውን ፍላጎት እና ተጽዕኖ ዞን እና ወረዳዎች ላይ ተገቢ ያልሆነ ጫና ማድረግ ያችልም። የአካባቢ ባህል፤ ቋንቋ እና ማንነት በደምብ ይጠበቃል። መዓከላዊ እና ክልላዊ መንግስቶች እነዚህ ነገሮችን መንካት አይችሉም። የአካባቢ ማንነት autonomy ይጠበቃል።

አንዳንድ የጎሳ አስተዳደር ደጋፊዎች ይህ አሰራር የአከባቢ ማንነትን ሊያስከብር ያችልም ትሉ ይሆናል። በተለያየ መንገድ አዲስ አበባ፤ የምአከላዊ መንግስት፤ የክልል መንግስት ወዘተ በባህልም በሌላም ተጽዖን አድርጎ ማንነቱን ሊቀይር ይችላል ትሉ ይሆናል። ምናልባት። ግን እንዲህ ከሆነ የጎሳ አስተዳደርም ይሄንን ሊከላከል አይችልም! ጨርጨር የአካባቢ ማንነቱን ከክልሉ በጎሳ መልክ የሚቀበል ከሆነ ተቀባይ ነው ዴሞክራሲያዊ አይደለም። ስለዚህ ነጻነት የለውም። ግን ነጻነቱ ቢሰጠው እና በጎሳ ይልቅ በአካባቢ ቢሆን የጨርጨር ኦሮሞ አብዛኛ በመሆኑ አካባቢው በራሱ ባህል ይቀርጸዋል። እዛ የሚኖሩ ኦሮሞ ያልሆኑትም እኩል ዜጋ ስለሆን ደም እና አጥንታቸው ስለማይቆጠር ይህንን የአካባቢ ማንነት ይደግፉታል እና ይሳተፋሉ። Win-win ሁኔታ ነው።

እስቲ ይህን ሃሳብ አስቡበት። አውቃለሁ የኢትዮጵ ምሁራን የተማሩት በtextbook የምዕራባዊ ፍልስፍና ነውና ስለ localism፤ communitarianism ወዘተ ብዙ አስበንም ገብቶንም አናውቅም። የጎሳ መብት እንላለን ግን አሁንም ከላይ ወደ ታች መጫን ነው ፍላጎታችን። ሌላ አስተሳሰብ ግን ዞሮ ዞሮ ከላይ ወደታች። ግን እስቲ ለአካባቢዎች እውነተኛ ነጻነት እንስጣቸው። ማንም እንዳይጎዳ የዜግነት መንብት እንዲሰፍን አድርገን ግን በርካታ መብቶች ወደ ታች እናውርድ። ይህ ሃሳብ የጎሳ አስተአደር እና የዜግነት አስተዳደር ደጋፊዎችን የሚያስማማ ይመስለኛል።

(ለስህተቶች ይቅርታ በችኮላ ነው የጻፍኩት!)

ስለ ህገ መንግስት አንድ የውይይት ሃሳብ

አሁን ያለን የጎሳል አስተዳደር (ethnic federalism) የግጭት መንስኤ እንደሆነ የ27 ዓመት መረጃ አለን ብዬ ተከራክርያለሁ ከጽሁፎቼ (https://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/09/blog-post_89.html)። በህወሓት አገዛዝ የነበሩት የጎሳ እና የድንበር ግጭቶች ህወሓት ብቻውን ያካሄደው፤ የቀሰቀሰው፤ ያስተባበረው ብቻ አልነበሩም። ህወሓት በአስተዳደሩ ምክንያት ያሚመጡትን ችግሮች ለራሱ ጥቅም ያባብስ ነበር እና ያሉ ቅራኔዎችን ያባብስ ነበር እንጂ ችግሮችን ከሀ መፍጠር አቅም አልነበረውም። ዛሬም ለምሳሌ የሲዳማ እና ወላይታ ግጭት ስንመለከት አዎን የህወሓት እና ሌሎች ነበሮች እጅ ቢኖርበትም የጎሳ አገዛዙ መሰረታዊ መንስኤ ነው። በዚህ ምክንያት ዛሬ ያለው የጎሳ አስተዳደር ለሀገራችን ሰላም አይሆንም።

አማራጩ ምንድነው የሚለው ጥያቄ ላይ ጊዜ ብናጠፋ ጥሩ የመስለኛል። በዚህ ጉዳይ የተለያየ አቋም ያለን ኢትዮጵያዊያን ስለዚህ ገና ብዙ መነጋገር አለብን እስካሁን በቂ የተነጋገርን አይመስለኝም። ስንወያይም አብዛኛው ጊዜ የራሳችን አቋም ላይ ነው የምናተኩረው እንጂ በቂ ሌላውን አንረዳም።

ዛሬ አንድ አስተያየት ልስጥ… የጎሳ አስተዳደር ደጋፊዎች ኢትዮጵያ የብሄሮች ስብስብ ነው መሆን ያለበት ነው። የመጀመርያ ማንነታችን ጎሳችን ነው፤ ኢትዮጵያዊ ዜግነታችን ሁለተኛ ነው ነው የሚሉት። የሀገር ስሜት አለን ነው። ኦሮሞ ኢትዮጵያ ውስጥ ያለች ሀገር ናት። ባለቤቷም የኦሮሞ ህዝብ ነው። ግን በታሪክ ምክንያቶች እና ዛሬ ባለው ነባራዊ ሁኔታ አብሮ መኖር ስላለብን ተገንጥለን አንኖርም ብሄሮች እርስ በርስ ውል ይኖራቸዋል ነው። እንደ ብሄር ክልል ወይንም «ትንሽ ሀገር» ከሌለን የሀገራዊ መብታችን ተወሰደ ማለት ነው። ልክ እንደ ኢትዮጵያዊ ነኝ የሚለው ሰው ከኬንያ ጋር በግድ ሙሉለሙሉ ተቀላቅለህ አንድ ሀገር ሁን ቢባል አይ አገርነቴን መጠበቅ እወዳለሁ እንደሚል አማራውም የብሄር ክልል ይቀር ቢባል ማንነቱ እንደተወሰደበት ይሰማዋል ነው። በአጭሩ ይህ አንዱ የጎሳ አስተዳደር ደጋፊዎች አስተሳሰብ ይመስለኛል።

እስቲ ለዚህ አንድ የሚሆን አማራጭ መልስ እንስጥ። ከህገ መንግስቱ «ብሄር ብሄረሰቦች ህዝቦች» የሚለውን በሙሉ አውጥተን ግለሰባዊ ብቻ እናድርገው። ግን አሁን ያሉትን ክልሎች እንጠብቅ። ለክልሎች አሁን ካሉት ተጨማሪ መብቶች እንስጥ። ከዛ የኦሮሚያ «ሀገራዊ» ምስልን እንመልከት። በቋንቋ፤ ባህል፤ ማንነት፤ ወዘተ በኦሮሚያ አብዛኛው ኦሮሞ ስለሆነ የሚኖረው ፍላጎቱ እንዲሰፍን ያደርጋል። ይህ የድምጽ ብልጫ ኦሮሚያ ክልልን ከሞላ ጎደል ኦሮሚያ ሀገር ሊያደርገው ይችላል። ግን ሀገር አይባልም እና ኦሮሞ ዘር ያልሆኑ ከኦሮሞዎች እኩል መብት ይኖራቸዋል። ግን አናሳ በመሆናቸው ብዙ ተጽዕኖ አይኖራቸውም።

ለኔ ይህ አካሄድ የጎሳ አስተዳደርን መጥፎ ጎን ያስወግዳል ማለትም ሁሉ ጉዳያችን በጎሳ የተመሰረተ እንዳይሆን ያደርጋል። አንደኛ/ሁለተኛ/ሶስተኛ ዜጋ፤ መፈናቀል፤ የጎሳ ብቻ ፖለቲካ ወዘተ እንዳይኖር ያደርጋል። ግን የጎሳ ወይንም ብሄር መብት ያስከብራል። በዚህ በጎሳ መብት ማስከበር ከጎሳ አስተዳደር ብዙ ልዩነት አይኖረውም።

ይህ አንድ የመሃይም ለውይይት የቀረበ ፕሮፖዛል ነው። የጎሳ ብሄርተኞችን ፍላጎት ያሟላ ይሆን። የኢትዮጵያ ብሄርተኞች ፍላጎትስ?

«የዜግነት ፖለቲካ ይስፈን» ብለን እንጮሃለን ግን አልተደራጀንም!

መቼም «ከእንቁላል ውስጥ» ያሉት እነ ጠ/ሚ አብይ በሙሉ አቅማቸው ኢትዮጵያዊነትን ለማጠንከር እየጣሩ ነው። በዚህ መንገድ እንደሚቀጥሉም ይታወቃል።

አሁን በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ ያለው ትልቅ ጉድለት ነገር በኢትዮጵያዊነት የምናምን ፖለቲከኛ፤ ልሂቃን እና ብዙሃን በአግባቡ አለመደራጀቱ ነው። «የዜግነት ፖለቲካ ይስፈን» ብለን እንጮሃለን ግን አልተደራጀንም!! እንኳን በሚሊዮኖች የምቆጥር በመቶ ሺዎች የሚቆጥር አባል ያለው ድርጅት የለንም። ታድያ ሌሎች የዜግነት ፖለቲካ አይሰራም ብለው እንዲያምኑ የሚያደርጋቸው እኛ ነን ማለት ነው!

እነ ግንቦት 7 ስሙ። ቶሎ ብላችሁ የዜግነት ፖለቲካ አራምዱ። አባላት እና መሪዎች በሰፊው መልምሉ። የመዋቅር መዘርጋት ስራ ካሁኑኑ ጀምሩ። ጊዜ ይፈጃል ግን ጊዜ የለንምና።

የተረሳው ጉዳያችን፤ የመሬት ፖሊሲ ሚና በጎሳ ፖለቲካ

ከዚህ በፊት ደጋግሜ ስለ የኢትዮጵያ የመሬት ፖሊሲ ችግር ጽፍያለሁ (http://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/03/blog-post_47.html)። መሬት የግል ወይንም የአካባቢ ("local community" ለምሳሌ ወረዳ) ከመሆኑ ፋንታ የመንግስት መሆኑ ለህዝባችን እጅግ ጎጂ ፖሊሲ ነው ብዬ ነው የማምነው። ለዝርዝሩ ከላይ የጠቀስኩትን ጽሁፍ አንብቡ፤ ግን በአጭሩ መሬት የመንግስት መሆኑ የፈጠረው ችግሮች እንዲህ ናቸው፤

1. ገበሬው ለ«ጎበዝ ገበሬ» የሆነው ጎረቤቱ መሬቱን ሽጦ ወደ ከተማ መሄድ ባለመቻሉ ገጠር ቀርቶ በገጠር የመውለድ መጠን (birth rate፤ በገጠር አማካኙ ከስድስት ልጅ በላይ ነው) ልጅ ወለደ። ከተማ ቢሄድ ኖሮ ሁለት ልጅ (ሁለት አማካኙ ነው ለከተማ ነዋሪ) ይወልድ ነበር። ይህ ማለት የህዝብ ቁጥርን ባልተጠበቀና በኢተፈጥሮዊ (artificial) መንገድ ንሯል። ኢተፈጥራዊ ማለት ህዝቡ ወደ ከተማ እንዳይሄድ ነፃነቱ በመገደብ የጠፈጠረ ሁኔታ ስለሆነ ነው። ከግዳጅ የመጣ ክስተት ስለሆነ ነው።

2. የገጠር ህዝብ ቁጥር ንሮ የገበሬ መሬት አንሶ ልጆች የሚወርሱት አጥተው አሁን ታላቅ የገጠር ወደ ከተማ ፍልሰት ተከስቷል። ለ40 ዓመት ቀስ በቀስ ፍልሰት ከመሆኑ ፋንታ የገጠሩ ሰው ለ40 ዓመታት ከገጠር ተጠራቅሞ አሁን ባንዴ ወደ ከተሞች እየመጣ ነው። ይህ ሁኔታ ከተሞቻችንን አስጨንቋል።

3. ገበሬዎች ቢጎብዙም ገንዘብ ቢኖራቸውም መሬት መግዛት ባለመቻላቸው የግብርና ስራውን ማስፋፋት አልቻለም። ማደግ አልተፈቀድለትም። በዚህ ምክንያት «የሰው አቅማቸው» (human capital) እንዳያድግ ተደርጓል። ለምሳሌ እንደ የግብርና የሙያ፤ የንግድ ሙያ፤ የአስተዳደር ችሎታ አይነቱን እንዳያዳብር ተደርጓል።

4. ገበሬው ሽጦ መሄድ ባላመቻሉ መሬቱን ለትውልድ እያከፋፈለ መሸንሸን ሆነበት። መሬቱ ተሸንሽኖ የያንዳንዱ ገበሬ መሬት አንሶ አንድ ቤተሰብም ማስተዳደር የማይችል ሆኗል። በዚህ ምክንያት ገበሬዎች ለድርቅ እና ርሃብ ተጋለጡ። የምግብ ዋስትና እጥረት እንዳለ ነው።

5. ጎበዝ ገበሬዎች መሬት ገዝተው መስፋፋት ባለመቻላቸው እና ደካማ ገበሬዎች ለጎበዞቹ መሸጥ ባለመቻላቸው የእርሻ ውጤት ዝቅተኛ ሆኖ ቈርቷል። ይህ ደግሞ የእህልና የምግባ ዋጋ ግሽበት አምጥቷል።

ከላይ የጠቀስኳቸው ባብዛኛው በኤኮኖሚ ዙርያ የሆኑ ነጥቦች ናቸው። ግን የመሬት ፖሊሲው ሌላ ታላቅ የፖለቲካ እና ማህበረሰባዊ ተጽዕኖ አለው።

ባጭሩ፤ የመሬት ፖሊሲው አንዱ የጎሳ አስተዳደሩ ምሶሶ ነው። መሬት የ«ብሄር ብሄረሰቦች እና ህዝቦች» ነው ሲባል ለ27 ዓመት የተተረጎመው የአማራ ክልል መሬት የ«አማራ ብሄር» ነው፤ የኦሮሚያ ክልል መሬት የ«ኦሮሞ ህዝብ» ነው ወዘተ እየተባለ ነው። ትርጉሙም የህገ መንግስቱን ጽሁፍም መንፈስም የተከተለ ነው።

«መጤ» እና «ነባር» የሚሉት ጽንሰ ሃሳቦች በማህበረሰቡ በዚህ መሬት ፖሊሲ ይደገፋሉ። የ27 ዓመታት የመፈናቀል ዘመቻዎች የተካሄዱትም በዚህ ምክንያት ነው። ግን ህጉ የመሬት ባለቤትነት የግለሰብ ወይንም የቅርብ አካባቢ ሰዎች ቢያደርግ ኖሮ የ«መጤ» እና «ነባር» አስተሳሰብን ይቀንስ ነበር ነአ ቀስ በቀስ ያጠፋ ነበር። ለዚህ አስተሳሰብ የህግ ሽፋን እንዳይኖረው ያደርጋል። ተፈናቃዮች ለመብታቸው በፍርድ ቤት መታገል እንዲችሉ ያደርጋቸው ነበር።

ስለዚህ ዛሬ ያለውን ጎሰኝነትን ለመታገል እና ቀስ ብሎ ከጎሳ ፌደራሊዝም ወደ ህብረ ባህላዊ አገዛዝ ለመሄድ ይህን የመሬት ፖሊሲ መመልከትና መቀየር ጠቃሚ ይመስለኛል።

«የእሽሩሩ ፖለቲካ»

በርካታ ሰዎች የጎሳ ብሄርተኖችን «እሽሩሩ» (appease) ማድረግ የለበንም ይላሉ። ልክ ልካቸውን መንገር አለብን። የጎሳ ፌደራሊዝም የግጭት እና እልቂት ምንጭ በመሆኑ መጥፋት እንዳለበት መናገር አለብን። ገና ለገና እናስቀይማቸዋለን ብለን ትክክለኛ ሃሳቦቻችንንም እውናተንም ከመናገር መቆጠብ የለብንም። ይባላል።

በመጀመርያ «እሽሩሩ» ግልጽ ያልሆነ የጅምላ አባባል ነው። ጉዳዩን በትክክል ለመተንተን precise መሆን አለብን። «እሽሩሩ»፤ «ዲፕሎማሲ»፤ «የአገላለጥ ስልት»፤ «ብልህነት» ምን ማለት ናቸው? ተግባሩን ካልወደድነው ወይንም ትክክል ካልመሰለን «እሽሩሩ» እንለዋለን፤ ትክክል ከመሰለን «ዲፕሎማሲ» ወይንም «የአገላለጽ ስልት» እንለዋለን። ስለዚህ «እሹሩሩ» አይነቱን ቃል ከመለጠፍ በፊት ጉዳዩን በትክክል እንየው።

ዓለም ዙርያም በኢትዮጵያም እንደምናየው በተግባርም በጽንሰ ሃሳብ እንደሚታወቀው የጎሳ ብሄርተኖች ከለዘብተኛ እስከ ጸንፈኛ እና በነዚህ መከከል አሉ። ባጭሩ ጸንፈኛው የጎሳ ብሄርተኝነቱ ከማንነቱ ጋር እጅግ ስለተቆራኘ ሃሳቡን መለወት ከባድ ነው ለመሞከርም ብዙ አያዋጣም። ግን ከዛ ለዘብተኛ የሆኑት እስከ ጥቂት የጎሳ ብሄርተኝነት ያላቸው ሰዎች ወደ ሀገራዊ ብሄርተኝነት ማምጣት ይቻላል። ይቻላል ብቻ ሳይሆን በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ ግድ ደው። ኢትዮጵያዊነት የሚዘልቀው ለዘብተኞቹን ወደሱ በማምጣት ነው።

እንዴት ነው ትንሽ እና ለዘብተኛ የጎሳ ብሄርተኝነት ስሜት ያላቸውን ወደ ኢትዮጵያዊ ብሄርተኝነት ማምጣት የሚቻለው? እንዴት ነው ይህ ህዝብን በዜጋ የተመሰረተ ህገ መንግስትን እንዲደግፍ ማድረግ የሚቻለው?

የሚቻለው በአውንታዊ መንገድ ነው። ኦሮሞነት በኢትዮጵያዊነት ይንጸባረቃል በማለት ነው። ቋንቋቸው የኢትዮጵያ ቋንቋ ነው በማለት ነው። ባህላቸው የኢትዮጵያ ባሕል ነው በማለት ነው። አልፎ ተርፎ ጥያቄዎቹን (demands) ሰምቶ ተገቢ የሆኑትን ማለትም በህብረ ባህላዊ እና ህብረቋንቋዊ (ህብረ ብሄራዊ ሳይሆን ማለት ነው) ሀገር መስተናገድ የሚችሉትን ማስተናገድ እና ማስፈጸም። እንዲህ ነው ትንሽ እስከ ለዘብተኛ የጎሳ ብሄርተኝነት ወደ «ኢትዮጵያዊነት» ማምጣት የሚቻለው እና በሀገራችን ያለው ጣቅላላ የጎሳ ብሄርተኝነት ስሜትን መቀነስ እና ቀስ ብሎ ማጥፋት የሚቻለው።

ግን መልእክቶአቻችን አሉታዊ ከሆኑ ለዘብተኞችን ወደ ጸንፈኖቹ እንገፋቸዋለን! ማስተወስ ያለብን የጸንፈኞቹ ትግል ከኛ ይቀላል። ሰውን በጎሳ ማንነቱ ማስተባበር ቀላል ነው በሰው ልጅ ተፈጥሮ ምክንያት። ጸንፈኛው ጎሰኛ «ማንነትህ እየተደፈረ ነው» በማለት ብቻ በስሜታዊ መንገድ ለዘብተኞቹን መሳብ ይችላል። ስለዚህ እኛ የኢትዮጵያ ብሄርተኞች ለዚህ አይነት ቅስቀሳ ጥይት እንዳናቀብል መጠንቀቅ አለብን። ጥይቱ ምን ይመስላል? በጅምላ ኦሮሞነት ዘረኝነት ነው ማለት። የጎሳ አስተዳደር አሁኑኑ ሙሉ በሙሉ ይጥፋ ማለት። በጎሳዎች ልዩነቶች የሉም አንድ ቋንቋ አንድ ባህል ነው ያለን ማለት። ወዘተ። እንደዚህ አይነት መልዕክቶች ለዘተኞቹን ወደ ጸንፈኖች ይገፈትርዋቸዋል።

አንድ ጽሁፌ ላይ (http://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/07/understanding-ethnic-soft-nationalism.html) ስለ ካናዳ ያለው የኬቤክ ጠቅላይ ግዛት የጎሳ ብሄርተኝነት። የጎሳ ብሄርተኛ ፖለቲከኞች አንድ ካናዳ ብሄርተኛ ጠንካራ ወይንም እንደ ስድብ ሊቆጠር የሚችል ንግግር እስኪያደርግ አድፍጠው ይጠብቃሉ። ልክ የሚፈልጉትን ስያገኙ ለሁለት ሶስት ቀን ሚዲያቸውን በሙሉ በዚህ ክስተት ያጥለቀልቃሉ። በፊት ለዘብተኛ የነበረው ወደ አክራሪነት ሲንሳፈፍ በድምጽ ቆጠራ (poll) እናያለን። ዓለም ዙርያ የታወቀ የተለመደ ስልት እና ክስተት ነው።

አንዱ የፖለቲካ ሙያ ስራ ለተላያዩ ሰዎች አቋምን በተለያዩ መንገዶች መግለጽ ነው። መዋሸት ሳይሆን የአገላለጽ ዘዴን በሚያስፈልገው መንገድ ማስተካከል ነው። ለኢትዮጵያ ፕሬዚደንት የሚወዳደር ሰው ግንደር ሲሄድ ስለ ጎንዳር ላይ የሚያቅደው ልማት ይናገራል። አፋር ሲሄድ ስለ አፋር ላይ የሚሰራው መስኖ ይናገራል። ይህ የታወቀ ነገር ነው። የጎሳ ብሄርተኝነትን manage ለማድረግ እንዲሁ ነው የሚደረገው። ምንም ልዩነት የለውም ምናልባት ይበልጥ ጥንቃቄ ያስፈልገዋል እንጂ።

ባጭሩ በኢትዮጵያ የጎሳ ብሄርተኝነትን መቀነሻ እና የጎሳ ፌደራሊዝምን ማጥፍያ መንገድ ይህ ነው፤

1. ትንሽ እና ለዘብተኛ የጎሳ ብሄርተኝነት የሚሰማቸውን በስልት እና ተባር (እንደ ቋንቋ ፖሊሲን መቀየር) ወደ ኢትዮጵያዊነት ማምጣት እና ከጸንፈኞቹ መለየት።

2. ቋንቋ እና ባህል እንዲቀላቀል አስፈላጊ ፖሊሲዎችን ማስፈጸም። የ«ቅይጥ» ህዝቡን ቁጥር የሚጨምር ፖሊሲዎችን ማራመድ። በየ ክልሉ በርካታ ህዝብ ሶስት አራት ቋንቋ እንዲችል ማድረግ። (http://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/07/towards-integrated-ethiopia.html)

3. አንዴ በህዝባችን መካከል የጎሳ ብሄርተኝነት ስሜት በቂ ከቀነሰ ብኋላ እና ህዝቡ ፖለቲካዊ ፈቃዱ ሲሆን ይህንን ጸንፈኛ ህገ መንግስታችንን ወደ ዜጋ ፖለቲካ መቀየር።

አዋጪ እቅዱ ባጭሩ ይህ ነው። ዝርዝሩ ልየያይ ይችላል። ምናላባት ህገ መንግስቱ ላይ አሁኑኑ ትናንሽ ለውጦች ማድረግ በቂ ፈቃደኝነት ሊኖር ይችላል። «ፕሬዚደንታዊ» አሰራር በህገ መንግስቱ በቅርብም ማካተት ይቻል ይሆናል። ግን ከሞላ ጎደል መንገዱ እላይ እንደዘረዘርኩት ነው።

ስለዚህ «እሽሩሩ» የሚለው እውነታን አይገልጽምም አሳሳችም ነው። ይህ ጉዳይ እንደማንም የፖለቲካ ጉዳይ ስልት እና ዘዴ ያስፈልገዋል። ዲፕሎማሲም ብልህነትም ያስፈልጉታል።

የጠ/ሚ አብይ ነፃ ምርጫ ፍላጎት

በቅርብ ጠ/ሚ አብይ አህመድ ለምሁራን ባደረጉት ውይይት የነፃ የመድበለ ፓርቲ ምርጫ በሁለት ዓመት ውስጥ ማካሄድ እወዳለሁ ብለዋል። ምሁራኑ ቆሞ አጨበጨበ ተብለናል። እውነትም ነፃ ምርጫ ጥሩ ነው አብዛኞቻችን የምንመኘው ነው። ነገር ግን በቂ ቀድሞ ዝግጅቶች ካልተደረጉ ምርጫው የግጭት መፍትሄ ሳይሆን የግጭት ምንጭ እና ማባባሻ ይሆናል (https://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2018/03/blog-post_8.html)።

በተለመደው የፖለቲካ «ቴኦሪ» የሀገር ራእይ በህገ መንግስት ይገለጻል። ስለዚህ አንድ አዲስ ሀገር ሲፈጠር (እንደ ኤርትራ 24 ዓመት በፊት) ወይንም ወደ «ዴሞክራሲ» ሲሸጋገር አንድ የሽግግር ውየንም ሽማግሌዎች ቡድን ይቋቋም እና የህዝቡን እና የልሂቃኑን አስተያየት እና ራእይ ይሰበስባል። በዚህ ሂደት መሰረት ህገ መንግስት ይደነገጋል (ወይንም ያለው ይታደሳል)። ህገ መንግስቱ እንደ ሀገሩ ህዝብ የመሃበራዊ ስምምነት ይሰራል። ይህን ተመስርቶ ምርጫ ይቃሄዳል ውጤቱም ይከበራል። ይህ ነው የቴኦሪው አካሄድ።

ግን አብዛኛው ጊዜ እንደዚህ አይሳካም! የቅርብ የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ታሪኮች ይመሰክራሉ። ህገ መንግስት ተደንግጎ «ዴሞክራሲ» አልመጣም። ሌላ ጥሩ ምሳሌ የግብጽ ሀገር የቅርብ ታሪክ ነው (https://asfawdarguemeshal.blogspot.com/2016/09/blog-post_8.html)። ታሪኩ ባጭሩ እንዲህ ነው። ተቃዋሚዎች ለረዥም ዓመታት እርስ በርስ ባለመተማመን እና ባለመስማማት በጦር ስራዊቱ የሚደገፈው የሙባረክ (የሳዳትም) መንግስት በስልጣን ቆየ። ተቃዋሚዎች የማይስማሙበት ምክንያት ህብረተሰቡ የተከፋፈለ ስለሆነ ነው። «ለዘብተኛ» ሙስሊም፤ «አክራሪ» ሙስሊም»፤ ክርስቲያን፤ ሃብታም፤ ደሃ፤ ኮምዩኒስት፤ ነጋዴ እያለ ተከፋፍሏል ክፍፍሉ በፖለቲካ ፓርቲዎች ይንጸባርቃል። ሙባረክም ሲገዛ አንዱን ጎራ ከአንዱ ጎራ እያጣላ ወይንም ባላቸው ጥል እየተጠቀመ ነበር።

ከዓመታት በኋላ በ2003 ተቃዋሚዎቹ ተስማሙና ይህ ስምምነታቸው የህዝብ አብዮትን ለማካሄድ እና ለማሳካት አበቃቸው። የተቃዋሚው ልሂቃን እና ብዙሃን የሙባረክን በጦር ኃይሎች የተመሰረተውን መንግስትን ገለበጠ። ዓለም አጨበጨበ። ተቃዋሚዎች ተሰብስበው ምርጫ ለማድረግ የሚያስፈልጋቸውን ቀድሞ ስምምነቶች አድርገው ምርጫ አካሄዱ። «ለዘብተኛ/አክራሪ» የሚባለው የሙስሊም ወንድማማቾች ፓርቲ አሸነፈ እና በፓርቲዎቹ ስምምነት እና ባለው ህገ መንግስት መሰረት ስራ ጀመረ። ግን ሌሎቹ ተቃዋሚ ፓርቲዎች የሙስሊም ወንድማማቾች አገዛዝን እየተጠራጠሩ እየተቃወሙ መጡ። ወደ የከረረ እና የማይፈታ ግጭት ገቡ። መጨረሻ ላይ እነዚህ ፓርቲዎች እና ተከታዮቻቸው ይህ የሙስሊም ወንድማማቾች መንግስት ከሙባረክ መንግስት አይሻለንም ብለው ደመደሙ። መጀመርያ ላይ የገለበጡት ጦር ኃይልን እባካችሁ ተሳስተን ነበር ይህን መንግስት ገልብጡልን ብለው ጠየቋቸው። «ዴሞክራሲ» በግብጽ አበቃ። ዛሬ የግብጽ ጦር ኃይሎት ተመልሰው የአምባገነን ስርአት መስርተዋል።

ይህ ታሪክ የሚያስተምረን ሁለት ነበር ነው። 1) «ዴሞክራሲ» እና «ምርጫ» በራሱ ፍቱን አይደለም በሀገሩ ራእይ ቀድሞ መስማማት ያስፈልጋል። 2) የሀገሩን ራአይ የሚገልጽ ህገ መንግስት ወይንም ሌላ ቀድሞ ስምምነት ቢራቀቅም የልብ ስምምነት ከሌለ በወረቀት የተጻፈ ዋጋ የለውም። ለምን ብነል ይህን ስምምነት የሚያስከብር የበላይ ኃይል የለም። ሀገ መንግስቱን በግድ አክብሩ የሚል የዓለም የበላይ መንግስት የለም! ከስምምነቱ በኋላ የልብ ስምምነት ባለመኖሩ አንዱ የስምምነቱ (ግዙፍ) አካል ሌቀዳደው ከፈለገ ምንም ማድረግ አይቻልም። ስምምነቱ የሚደነገገው ሁሉም የተስማሙበትን እንዲያቁ ነው እንጂ በግድ ለማስከበር አይደለም።

ይህን ሁሉ ተገንዝበን ጠ/ሚ አብይ ነፃ ምርጫ ላማካሄድ መጀመርያ ሀገር አቅፍ ራእይ እንዲመሰረት ማድረግ አለባቸው። ቴኦሪው እንደሚለው የተለያዩ ህዝብ ወቃዮችን ሰብሰበው ስለ ህገ መንግስቱ እና ምርጫው አካሄድ ስምምነት እንዲኖር ማድረግ አለባቸው። የልብ ስምምነት እንዲኖር ማድረግ አለባቸው። ልድገመው፤ የልብ ስምምነት ማድረግ አለባቸው። ይህን በተወሰነ ወራት ማድረግ ይችላሉ ወይ ነው ጥያቄው።

አንዱ ትልቅ እንቅፋት የሚመስለኝ በአሁኑ ኢትዮጵያ በቂ ህዝብን የሚወክል ተቋማት የሉም። ተቃዋሚ ፓርቲዎች እጅግ ደካማ ናቸው። ማንን እንደሚወክሉ እነሱም እኛም ለማወቅ ይከብደናል። አቅምም መዋቅርም የላቸውም። ተከፋፍለዋልም። በተጨማሪ ሁለቱ ትልቅ የፖለቲካ ጎራዎች የኢትዮጵያ ብሄርተኞች እና የጎሳ ብሄርተኞች የተራራቁ ናቸው። እንኳን እርስ ብሰር ውስጣቸውም አይስማሙም አንድ ሀገራዊ ራእይ የላቸውም።

በኔ እየታ በዚህ ጉዳይ ላይ ብዙ ስራ ይጠበቃል። ተቃዋሚዎች መጎልበት አለባቸው። ምናልባት 1500 ፊርማ ፋንታ 100,000 ፊርማ ነው የሚያስፈልፈው እንደ ተቃዋሚ ለመመዝበብ ማለት ያስፈልግ ይሆናል በግድ ትብብረና አቅም ለማጎልበት። ምናልባት ከመንግስት የተወሰነ ድጎማ ሊያስፈልጋቸው ይችላል። ዋናው ግን የመወያያ መድረክ እና ጊዜ፤ በተለይም ጊዜ፤ ያስፈልጋቸዋል። ምናልባት መጀመርያ የከተማ እና የክልል ምርጫዎች እንደ ሙከራ ማካሄድ ያስፈልግ ይሆናል። እንደዚህ አይነት ብዙ ነገሮች መታሰብ አለባቸው። ይህን ሁሉ ስል ደግሞ የኢህአዴግ ውስጣዊ ጉዳይ አለ…።

ስለዚህ ነፃ ምርጫ ሁላችንም የምንፈልገው ነገር ቢሆንም እዛ ለመድረስ ሂደቱ ትልቅ ጥንቃቄ ያስፈልገዋል። ቀድሞ ሁኔታዎች በደምብ በማያሻማ ሁኔታ እስኪሟሉ ምርጫ አለማካሄድ ነው የሚመረጠው። ዋናው ነበር ምርጫው ሳይሆን የህዝብ ለህዝብ በሀገራችን ራእይ ያለ ስምምነት ነው። ያንን ስምምነት በትክክሉ ገደረስንመት ሌላው ሁሉ በቀላሉ ይሳካል።